Μολύνσεις και Φλεγμονές

Ο οφθαλμός παρά το μικρό μέγεθος του είναι εξαιρετικά σύνθετο όργανο, με δομές και χιτώνες που υπό την επίδραση διαφόρων ενδογενών ή εξωγενών παραγόντων, μπορούν να αναπτύξουν φλεγμονές και μολύνσεις.

Αυτές μπορεί να είναι χρόνιες ή οξείες, αλλά και ήπιες ή σοβαρές, ενώ μερικές φορές μπορούν να προκαλέσουν ανεπανόρθωτες βλάβες στον οφθαλμό.

Επιπεφυκότας ονομάζεται η διαφανής μεμβράνη που καλύπτει το πρόσθιο τμήμα του βολβού του οφθαλμού, αλλά και την εσωτερική επιφάνεια των βλεφάρων. Οι φλεγμονές του επιπεφυκότα ονομάζονται επιπεφυκίτιδες και ενδέχεται να είναι λοιμώδους ή μη λοιμώδους αιτιολογίας.

Λοιμώδεις επιπεφυκίτιδες

Αιτιολογία τους τα μικρόβια,κάποιος ιός ή χλαμύδια.

Οι μικροβιακές επιπεφυκίτιδες παρσουσιάζουν οξεία έναρξη με ερυθρότητα και εκκρίσεις κολλώδεις (τσίμπλες) του οφθαλμού. Ίσως να συνυπάρχει  κνησμός και αίσθημα καύσου ή αίσθημα ξένου σώματος. Η όραση μένει ανεπηρρέαστη σε μεγάλο βαθμό.Μείωση της όρασης μπορεί να κρύβει άλλα σοβαρότερα αίτια,όπως συμμετοχή του κερατοειδούς.

Οι ιογενείς επιπεφυκίτιδες έχουν μερικά χαρακτηριστικά διαφορετικά από τις μικροβιακές. Και εδώ υπάρχει ερυθρότητα του οφθαλμού, οι εκκρίσεις είναι όμως περισσότερο υδαρείς (πιο ρευστές) παρά πυώδεις. Συχνά διογκώνονται οι προωτιαίοι λεμφαδένες, όπως υπάρχει επίσης και οίδημα των βλεφάρων, που κάποιες φορές είναι τόσο έντονο, που προκαλεί δυσκολία στο άνοιγμα τους.Ιδιαίτερη προσοχή χρήζουν οι ερπητικές επιπεφυκίτιδες-κερατίτιδες.

Οι ιογενείς επιπεφυκίτιδες εκδηλώνονται συχνά σε παιδικές ιογενείς λοιμώξεις και ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να λαμβάνεται λόγω της υψηλής μολυσματικότητας τους.(το συχνό πλύσιμο των χεριών είναι απαραίτητο, η μη κοινή χρήση πετσετών, μαξιλαριών κλπ.)

Μη λοιμώδεις επιπεφυκίτιδες

Αυτές περιλαμβάνουν την οξεία και τη χρόνια αλλεργική επιπεφυκίτιδα όπως και κάποιες φυσαλιδώδεις και ουλοποιητικές βλάβες του επιπεφυκότα.

Αλλεργία ονομάζεται η αντίδραση του οργανισμού σε διάφορες φαινομενικά «αβλαβείς» ουσίες του περιβάλλοντος. Τα πιο συνήθισμένα αλλεργιογόνα είναι η γύρη, η μούχλα, οι τρίχες και τα σάλια ζώων, διάφορα χημικά, αλλά και ορισμένα φαγητά ή και φάρμακα.

Η οξεία αλλεργική επιπεφυκίτιδα παρουσιάζει αιφνίδια έναρξη, φαγούρα, οίδημα στα βλεφάρα αλλά  και χύμωση (οίδημα) στον επιπεφυκότα. Η πρόκληση αλλεργικής αντίδρασης, απαιτεί επαφή με το αντίστοιχο αλλεργιογόνο. Έτσι, ο ασθενής οφείλει να γνωρίζει τις ουσίες που ενδεχομένως τον επηρεάζουν,και να τις αποφεύγει.

Για την πρόληψη αλλά και για την ανακούφιση της οξείας αλλεργικής επιπεφυκίτιδας υπάρχουν διάφορα κολλύρια. 

Η χρόνια αλλεργική επιπεφυκίτιδα έχει ποικίλες μορφές, όπως πχ είναι η εαρινή αλλά και η ατοπική κερατοεπιπεφυκίτιδα.

Η εαρινή αλλεργική κερατοεπιπεφυκίτιδα παρουσιάζεται συχνότερα στα παιδιά,(συνήθως στα αγόρια). Είναι πιο έντονη σε ζεστά και ξηρά κλίματα, κυρίως τους θερινούς μήνες. Τα συμπτώματα υπάρχουν και στους δύο οφθαλμούς και περιλαμβάνουν έντονη φαγούρα, ερυθρότητα, καύσο, αίσθημα ξένου σώματος, δακρύρροια, φωτοφοβία και παχιές νηματοειδείς εκκρίσεις.

Οι ασθενείς με εαρινή αλλεργική επιπεφυκίτιδα έχουν συνήθως θετικό ατομικό αλλά και οικογενειακό ιστορικό για αλλεργίες εποχιακές, άσθμα και ατοπικές δερματίτιδες. Μετά από χρόνια ενεργής νόσου, η πλειοψηφία των ασθενών εμφανίζει αυτόματη ίαση.

Η ατοπική μορφή παρουσιάζεται συνήθως σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας με θετικό οικογενειακό και ατομικό ιστορικό δερματικής ατοπίας ή και άσθματος. Είναι δυνητικά σοβαρή νόσος, γιατί μπορεί να οδηγήσει μέχρι  και σε τύφλωση. Ένας αριθμός αρκετά μεγάλος οφθαλμικών καταστάσεων μπορεί να συνυπάρχουν με την ατοπική αλλεργική επιπεφυκίτιδα. Κάποιες είναι:Kερατίτιδα από έρπητα, ο οπίσθιος υποκαψικός καταρράκτης, αλλά και ο κερατόκωνος.

Ο κερατοειδής ονομάζεται ο ιστός που σχηματίζει το πρόσθιο διάφανο θολωτό τμήμα του ματιού, μπροστά από την ίριδα. Οι φλεγμονές του κερατοειδούς προκαλούνται από διάφορα αίτια, λοιμώδη ή μη.Η χρήση και ειδικά η κατάχρηση φακών επαφής αυξάνει κατα πολύ την πιθανότητα εμφάνισης κερατίτιδας.

Το κυρίως πρόβλημα με τις φλεγμονές του κερατοειδούς είναι η ουλοποίηση και η νεοαγγείωση του, που συμβαίνουν κατά τη φάση αποκατάστασης του,και οδηγούν στη δημιουργία αστιγματισμού ή στην απώλεια της διαφάνειάς του με αποτέλεσμα τη σοβαρή μείωση της όρασης του ασθενούς.

Κερατίτιδα από αδενοϊούς

Η επιπεφυκίτιδα από αδενοϊούς είναι αρκετά συχνή, όμως σπάνια επεκτείνεται η λοίμωξη και στον κερατοειδή.

Εμφανίζεται κλινικά με πολλαπλές λευκάζοντες θολερότητες,οι οποίες προκαλούν μείωση της όρασης. Η θεραπεία περιλαμβάνει στεροειδή τοπικά, που όμως πρέπει να χρησιμοποιούνται με φειδώ και μόνον εφόσον έχει αποκλειστεί η πιθανότητα για ερπητική κερατίτιδα.

Ερπητική κερατίτιδα

Η συνήθης εικόνα της ερπητικής κερατίτιδας περιλαμβάνει την ύπαρξη ενός δενδριτικού έλκους, ενός δηλαδή έλκους της επιφάνειας του κερατοειδούς που το σχήμα του θυμίζει κλαδιά δέντρου. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να έχει τη μορφή στικτής κερατίτιδας με μικρές διάσπαρτες εστίες. Επίσης χαρακτηριστική είναι και η μείωση της αισθητικότητας του κερατοειδούς.

Η πρώτη επαφή με τον ιό συμβαίνει συνήθως κατά την παιδική ηλικία. Ο ιός του έρπητα μετά κατοικεί μόνιμα σε κάποιο σημείο του νευρικού συστήματος κοντινό, και σε περιόδους εξασθένησης της άμυνας του οργανισμού μεταναστεύει προς τον οφθαλμό και προκαλεί φλεγμονή.

Η κερατίτιδα  απο έρπη συχνά υποτροπιάζει. Οι προσβολές κατ’επανάληψη δημιουργούν θολερότητες στον κερατοειδή, ο οποίος παίρνει μορφή χάρτη γεωγραφίας.

Η αντιμετώπιση της ερπητικής κερατίτιδας περιλαμβάνει αντιικούς παράγοντες,που χορηγούνται τοπικά ως οφθαλμική αλοιφή ή και συστηματικά με τη μορφή χαπιών.

Κερατίτιδα από ακανθαμοιβάδα

Η ακανθαμοιβάδα είναι παθογόνος μικροοργανισμός που συνήθως ενδημεί στο έδαφος,σε δίκτυα αποχέτευσης, σε ψύκτες και ιδιαίτερα σε πισίνες, και δύναται να προκαλέσει σοβαρή μόλυνση στον κερατοειδή.

Ιδιαιτέρως σε κίνδυνο βρίσκονται οι χρήστες φακών επαφής που δεν τηρούν τους απαιτούμενους κανόνες υγιεινής στη χρήση, φύλαξη και απολύμανση των φακών τους. Η χρήση για καθαρισμό των φακών του νερού βρύσης ή μολυσμένων διαλυμάτων, το μπάνιο και η κολύμβηση με φακούς επαφής συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας τέτοιας μόλυνσης, που αν και ευτυχώς είναι σπάνια είναι εξαιρετικά σοβαρή.

Χαρακτηριστικό της νόσου αυτής είναι η χαμηλή ή και η καθόλου ανταπόκριση στα συνηθισμένα αντιβιοτικά. Έτσι λοιπόν επιβάλλεται η άμεση επίσκεψη στον οφθαλμίατρο και η χορήγηση της κατάλληλης θεραπείας.

Κερατίτιδα από βακτήρια

Το επιθήλιο είναι η εξωτερική στιβάδα του κερατοειδούς,το οποίο αποτελεί φραγμό που εμποδίζει την είσοδο της πλειοψηφίας των παθογόνων μικροοργανισμών στο μάτι.Προϋπόθεση για αυτό είναι να έχει ακεραιότητά. Μετά από τραυματισμό, ξηροφθαλμία παρατεταμένη ή άλλες αιτίες(π.χ κατάχρηση φακών επαφής) διαταράσσεται η ακεραιότητα του επιθηλίου, και έτσι οι μικροοργανισμοί μπορούν να εισβάλουν στις βαθύτερες στιβάδες του κερατοειδούς και να προκαλέσουν φλεγμονή σοβαρότατη.

Συχνά μικρόβια είναι ο σταφυλόκοκκος και ο πνευμονιόκοκκος, ενώ επικίνδυνη είναι και η λοίμωξη που προκαλεί η ψευδομονάδα, που συνδέεται συχνά με την παρατεταμένη χρήση των φακών επαφής. Οι χρήστες φακών επαφής οφείλουν να έχουν ιδιαίτερη προσοχή. Ενοχλήσεις, πόνος, θολή όραση,ερυθρότητα, εκκρίσεις κλπ. επιβάλλουν την άμεση προσέλευση στον οφθαλμίατρο για έλεγχο.

Τα έλκη και οι μικροβιακές λοιμώξεις του κερατοειδούς αποτελούν επείγουσες καταστάσεις, για τις οποίες συχνά απαιτείται και εισαγωγή στο νοσοκομείο για εντατική θεραπεία.

Κερατίτιδα από μύκητες

Η μόλυνση του κερατοειδούς από μύκητες συμβαίνει κυρίως μετά από τραυματισμό απο υλικό φυτικής προέλευσης, όπως κλαδιά δέντρων,φύλλα,αγκάθια κλπ.

Επίσης η χρήση φακών επαφής είναι προδιαθεσικός παράγοντας (οι μύκητες έχουν την ικανότητα με ταχείς ρυθμούς να πολλαπλασιάζονται μέσα στο υλικό κατασκευής των μαλακών φακών επαφής).’Αλλοι παράγοντες είναι η ανοσοκαταστολή από φάρμακα ή κάποια νόσος, ορισμένες χειρουργικές επεμβάσεις και η συχνή χρήση αναισθητικών κολλυρίων.

Η έναρξη των συμπτωμάτων είναι συνήθως βραδεία, με αίσθημα ξένου σώματος, πόνο που αυξάνει με την πάροδο του χρόνου και ερυθρότητα, ενώ κλινικά παρατηρείται έλκος με εστίες δορυφόρους και συχνά υπόπυο.

Η εξειδικευμένη θεραπευτική αντιμετώπιση αρχίζει μετά από εργαστηριακό προσδιορισμό του υπεύθυνου μικροοργανισμού και αποτελείται απο φαρμακευτική αγωγή, ή και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και χειρουργική θεραπεία.

Μη λοιμώδεις κερατίτιδες

Φλεγμονές του κερατοειδούς ενδέχεται να αναπτυχθούν και από αίτια μη λοιμώδη, όπως ορισμένες συγγενείς ή επίκτητες εκφυλίσεις και δυστροφίες του κερατοειδούς, νευροτροφική αίτιολογία,τοξικοί παράγοντες και  μεταβολικά νοσήματα, φάρμακα κλπ.

Αυτές οι καταστάσεις απαιτείται να αντιμετωπιστούν έγκαιρα, γιατί συχνά η φλεγμονώδης αντίδραση μπορεί να προκαλέσει βλάβη μη αναστρέψιμη στον κερατοειδή και η μετά η μόνη λύση για την αποκατάσταση της όρασης είναι η μεταμόσχευση κερατοειδούς (κερατοπλαστική).

To “τοίχωμα”(υπεραπλούστευση) του οφθαλμού συντελείται από τρεις χιτώνες. Στο εσωτερικό μέρος βρίσκεται ο αμφιβληστροειδής, ενδιάμεσα βρίσκεται ο ραγοειδής και στο εξωτερικό μέρος ο σκληρός χιτώνας του ματιού.

Ο χιτώνας που ονομάζεται ραγοειδής,αποτελείται στο πρόσθιο μέρος από την ίριδα και το ακτινωτό σώμα και τον χοριοειδή προς τα πίσω.

Πρόσθια ραγοειδίτιδα (ιριδοκυκλίτιδα)

Οι ιριδοκυκλίτιδες είναι συνήθως ιδιοπαθείς, δηλαδή δεν γνωρίζουμε το ακριβές αίτιο τους. Όμως μπορεί να συνοδεύουν άλλες οφθαλμικές ή και συστηματικές νόσους.

Η πρόσθια ραγοειδίτιδα μπορεί να είναι ακόλουθο τραυματισμού ή μιας χειρουργικής επέμβασης, ενώ αρκετά συχνό αίτιο είναι και οι οφθαλμικές ερπητικές λοιμώξεις.

Συστηματικά νοσήματα, όπως οι αυτοάνοσες αρθρίτιδες (αγκυλοποιητική  σπονδυλίτιδα, ψωριασική αρθρίτιδα κ.α.) αλλά και η σαρκοείδωση,η φυματίωση και η σύφιλη μπορούν να είναι αίτια ιριδοκυκλίτιδας.

Τα συμπτώματα πολλές φορές περιλαμβάνουν φωτοφοβία και πόνο που επιδεινώνεται με το διάβασμα,δακρύρροια και ερυθρότητα που μπορεί να είναι έντονη γύρω από τον κερατοειδή. Προκαλείται σπασμός του σφιγκτήρα της κόρης(μύση), ενώ σε σοβαρές περιπτώσεις τα φλεγμονώδη στοιχεία σχηματίζουν υπόπυο.

Οι ιριδοκυκλίτιδες είναι οξείες ή χρόνιες,ετερόπλευρες ή αμφοτερόπλευρες, και αρκετά συχνά υποτροπιάζουν.

Στις περισσότερες περιπτώσεις ανταποκρίνονται καλά στη θεραπεία με τοπικά στεροειδή και κολλύρια μυδρίασης. Αν η νόσος εξελιχθεί σε βαρύτερη μορφή, ίσως να εμφανιστούν επιπλοκές, όπως είναι το γλαύκωμα,οίδημα της ωχράς και καταρράκτης.

Οπίσθια ραγοειδίτιδα

Σε αυτή την περίπτωση φλεγμαίνει ο χοριοειδής, το οπίσθιο δηλαδή τμήμα του ραγοειδούς χιτώνα. Μπορεί να είναι μεμονωμένη όπως και η πρόσθια ραγοειδίτιδα , ή να αποτελεί εκδήλωση μιας συστηματικής νόσου.

Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν μυιοψίες(μυγάκια) και θόλωση της όρασης (λόγω φλεγμονής  στο υαλοειδές, δηλ. στο “ζελέ” στο εσωτερικό του οφθαλμού). Συνήθως απουσιάζει ο πόνος και η ερυθρότητα εξωτερικά στο μάτι.

Για να προσδιοριστεί το αίτιο, πρέπει να γίνουν εξετάσεις, όπως φλουοραγγειογραφία, αιματολογικές εργαστηριακές εξετάσεις και ακτινογραφία θώρακος.

Η θεραπευτική οδός εξαρτάται από την αιτιολογία, αλλά περιλαμβάνει συνήθως τη χρήση στεροειδών τοπικά ή συστηματικά.

Διάμεση ραγοειδίτιδα

Προσβάλλει εφήβους και νεαρούς ενήλικες, που εμφανίζουν θόλωση της οράσεως και μυιοψίες  στον έναν ή και στους δύο οφθαλμούς. Η αιτιολογία είναι άγνωστη και η θεραπεία περιλαμβάνει και αυτή στεροειδή.

Σύνδρομα μεταμφίεσης

Περιλαμβάνει οφθαλμικές παθήσεις, ενδεχομένως σοβαρές, που παρουσιάζονται κλινικά σαν πρόσθιες ή οπίσθιες ραγοειδίτιδες.

Αυτές περιλαμβάνουν το κακοήθες μελάνωμα,το ρετινοβλάστωμα, τη λευχαιμία, το λέμφωμα,την αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς κ.α.

Το βασικό πρόβλημα είναι ότι θεωρούνται αρχικά ραγοειδίτιδες και έτσι οδηγούν σε λάθος αντιμετώπιση και καθυστέρηση της σωστής θεραπείας, και ως εκ τούτου προκαλείται αυξημένη οφθαλμική νοσηρότητα και κάποιες φορές απειλείται ακόμη και η ζωή του ασθενούς.